13 Reasons Why (13 Lý Do Tại Sao)?02:15

13 Reasons Why (13 Lý Do Tại Sao) đã tạo ra một làn sóng tranh cãi lớn, và không ít khán giả đã bày tỏ sự ghét bỏ đối với series này. Nếu bạn cũng có cảm xúc tương tự, thì bạn không hề cô đơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào những lý do khiến series này trở nên đáng ghét trong mắt nhiều người xem.

13 Reasons Why dựa trên cuốn tiểu thuyết cùng tên của Jay Asher, xoay quanh câu chuyện của Hannah Baker, một nữ sinh 17 tuổi quyết định tự tử. Trước khi chết, Hannah đã thu âm 13 cuốn băng, mỗi cuốn giải thích một lý do và một người đã góp phần đẩy cô đến quyết định đau lòng này. Series đã phơi bày những góc khuất tăm tối của cuộc sống học đường.

Một trong những chỉ trích lớn nhất dành cho series là cách nó khắc họa hành động tự tử. Thay vì thể hiện đó là một bi kịch đau thương, 13 Reasons Why lại tạo cảm giác như đây là một kế hoạch trả thù được tính toán kỹ lưỡng. Hannah không hề bồng bột, cô đã dành thời gian lên kế hoạch, ghi âm và đảm bảo rằng những cuốn băng sẽ đến tay những người mà cô cho là có lỗi. Hannah sử dụng phương pháp tống tiền để đạt được mục đích của mình (được Hannah đề cập đến trong cuốn băng 1, mặt A), đe dọa sẽ công khai những lời cô nói trong băng nếu như không tuân thủ. Tuy nhiên, xuyên suốt 13 tập phim, khán giả thấy rõ đây là một quá trình phức tạp.

Mùa đầu tiên của series, dù không hoàn hảo, vẫn có một cốt truyện hấp dẫn và táo bạo, được xây dựng dựa trên một tác phẩm gốc chất lượng. Về mặt hình ảnh, nội dung và diễn xuất, mùa đầu tiên được đánh giá khá tốt. Điều quan trọng là bộ phim không đi theo lối mòn của dòng phim teen, mà tập trung vào giá trị cốt lõi: đưa ra một cái nhìn trực diện, không né tránh về những “kẻ giết người vô hình” đang tồn tại trong thế giới của người trẻ, đặc biệt là ở lứa tuổi trung học, nhằm mục đích “khơi mào một cuộc trò chuyện” về những vấn đề này (trích từ đoạn intro, tập 1, mùa 1).

Thanh thiếu niên thường giữ kín những bí mật về cuộc sống của mình. Không phải ai cũng có thể hiểu được nỗi đau của người khác. Tình bạn đôi khi có thể trở nên độc hại. Bạo lực học đường không chỉ là những trận ẩu đả. Những người trẻ thường cảm thấy cô đơn về mặt cảm xúc, thậm chí là đối với chính cha mẹ mình. Cái kết mở của mùa đầu tiên 13 Reasons Why đã thực sự tạo ra một không gian để mọi người bắt đầu đối thoại về các vấn đề tự tử, xâm hại tình dục và bạo lực học đường. Tính gây tranh cãi của mùa một buộc khán giả phải suy ngẫm nghiêm túc về cách xã hội đang nhìn nhận những vấn đề nhạy cảm này.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của hai phần tiếp theo đã làm đảo lộn tất cả. Netflix đã tiếp thêm động lực cho sự chán ghét của khán giả đối với series này. Hai mùa phim này không chỉ phủ nhận lẫn nhau mà còn phá hủy hoàn toàn thông điệp của nguyên tác và mùa đầu tiên, đẩy series vào một vùng tối của sự đạo đức giả.

Mùa thứ hai của 13 Reasons Why cũng có một vài điểm sáng. Mạch cảm xúc của mùa phim cho thấy rằng tự tử không chỉ là bi kịch đối với người đã khuất, mà còn là một bản án ám ảnh đối với những người ở lại. Điều này được thể hiện rõ qua cảnh Clay hét vào ảo ảnh của Hannah, buộc tội cô đã phá hủy cuộc sống của cậu và những người khác. Mùa phim cũng đề cập đến các vấn đề bệnh tâm lý và cưỡng hiếp, những rào cản mà các nạn nhân phải đối mặt, đồng thời tái hiện sự dũng cảm đã tạo nên phong trào #Metoo ngoài đời. Tuy nhiên, những điểm này không đủ để cứu vãn một mùa phim thất bại.

Mùa 2 cố gắng chứng tỏ sự coi trọng đối với sứ mệnh nâng cao nhận thức mà series đã đề ra. Đội ngũ làm phim, và cả Netflix, có lẽ có ý định chân thành khi tiếp tục sản xuất series, dù cho họ cũng rất coi trọng lợi nhuận. Nhưng cách họ thực hiện lại quá ôm đồm và không giải quyết được vấn đề gì một cách triệt để. Đây là một ví dụ điển hình của việc “ý định tốt nhưng cách thực hiện tồi tệ”.

Mùa 2 trở nên tai hại và nửa vời khi cố gắng nhồi nhét tất cả các vấn đề xã hội nổi cộm vào phim, chỉ để chứng tỏ series “quan tâm”. Tất cả các nhân vật trong phim dường như đều mắc một chứng bệnh tâm lý nào đó. Jay bị chứng âu lo, Jessica bị sang chấn tâm lý (PTSD), Justin nghiện heroin do trầm cảm, Alex cũng bị sang chấn tâm lý, Zach thì cảm thấy tội lỗi về mối quan hệ với Hannah, và Tyler thì trầm cảm. Việc gán bệnh tâm thần cho các nhân vật một cách tùy tiện không làm cho họ trở nên sâu sắc hay thuyết phục hơn. Điều này chỉ cho thấy biên kịch đã cạn ý tưởng và cần một yếu tố để gắn kết bộ phim với xã hội, đáp ứng yêu cầu “giúp người xem bàn luận về các vấn đề đó”. Tuy nhiên, các vấn đề này lại không được khai thác một cách sâu sắc hoặc tôn trọng tính đúng đắn của chúng.

Vấn đề chính của mùa 2 là sự đơn giản hóa vấn nạn tự tử bằng cách cho rằng hành động này là kết quả của bắt nạt và xâm hại tình dục. Để chứng tỏ bạo lực là xấu, phim đặt súng vào tay Tyler và cho cậu xả súng vào bạn học. Tuy nhiên, hành trình dẫn đến hành động này của Tyler lại đầy mâu thuẫn. Tyler không có tiền sử bệnh tâm thần, có gia đình bình thường, và ý thức được sự nguy hiểm của súng. Cậu ta bị bắt nạt và bị cưỡng bức, nhưng lại chọn xả súng thay vì tự tử như Hannah.

Chi tiết này không những đơn giản hóa vấn đề tự tử mà còn khiến người xem hiểu sai động cơ của những kẻ xả súng. Dù đây là một vấn đề nhức nhối ở Mỹ, và người xem ở các quốc gia khác có thể không cảm nhận hết được tính bi kịch và phức tạp của nó, điều đó không có nghĩa là bạn có thể lơ là việc tìm hiểu nguyên nhân sâu xa. Việc Clay cố gắng ngăn chặn Tyler bằng “tình bạn”, thay vì báo cảnh sát hoặc sơ tán mọi người, càng làm cho cách bộ phim khắc họa vấn nạn xả súng học đường trở nên sai lệch.

Việc cảm hóa một kẻ xấu bằng tình bạn và sự cảm thông là một cách xử lý vấn đề hết sức rập khuôn, tương tự như toàn bộ các diễn biến trong mùa phim này. 13 Reasons Why bỗng trở thành một series teen bình thường như bao phim khác về một nhóm trẻ có vấn đề, đi điều tra một việc gì đó mà những người lớn xung quanh chúng hoàn toàn bất lực và không hay biết.

Ở phân cảnh bà Baker, mẹ của Hannah, cố gắng đưa ra danh sách những lý do để Hannah tiếp tục sống, cô chỉ tìm được 11 lý do so với 13 lý do để chết. Cảnh này đã phá vỡ sứ mệnh ban đầu của bộ phim. Mùa 2 muốn nhắn nhủ mọi người hãy suy nghĩ lại trước khi tự tử, nhưng sau đó lại phủ nhận tất cả, khiến thông điệp trở nên vô nghĩa.

Mùa 3 tiếp tục đi theo vết xe đổ của mùa 2. Với mục đích cứu vãn danh tiếng của series, mùa 3 đưa 13 Reasons Why vào quỹ đạo của một bộ phim teen thông thường. Mọi yếu tố táo bạo của series biến mất khi câu chuyện chính xoay quanh bí ẩn và việc truy tìm hung thủ giết Bryce Walker. Bryce, một nhân vật phản diện chính của phim, cố gắng chuộc lại lỗi lầm. Nhưng cuối cùng, dù cho bao cố gắng, Bryce vẫn quay lại bản chất tàn ác của mình. Vậy, dựa trên cơ sở nào mà mùa 3 lại muốn khán giả đồng cảm và tha thứ cho Bryce? Việc xây dựng cho một kẻ ái kỷ, cưỡng hiếp hàng loạt, tự mãn như Bryce một quá khứ tồi tệ không làm hắn trở nên đa chiều và thuyết phục hơn, chứ đừng nói đến việc kêu gọi sự đồng cảm. Việc phủ nhận khả năng thay đổi của con người cho thấy biên kịch đã hết ý tưởng và cần một yếu tố gây sốc.

Mùa 3 tiếp tục thêm vào những chi tiết quen thuộc của dòng phim teen, như việc Monty đột ngột trở thành một người đồng tính kín và trầm cảm, Annie mới chuyển đến nhưng biết rõ mọi chuyện, che đậy tội ác cho một người bạn, cảnh sát dễ dàng tin lời một đám trẻ, một nhóm bạn có thể đóng vai bác sĩ tâm lý, và tình bạn có sức mạnh lớn lao. Với những thông điệp trái ngược nhau như vậy, làm sao 13 Reasons Why có thể giúp được những khán giả đang gặp vấn đề tương tự? Chắc chắn họ không thể dựa vào cách nhìn hạn hẹp của series về tự tử và bệnh tâm lý.

Tóm lại, 13 Reasons Why là một series thích sử dụng những vấn đề thời sự để thu hút sự chú ý. Trên thực tế, dù vô tình hay cố ý, nó lại trở nên độc hại trong thời đại bệnh trầm cảm ngày càng trẻ hóa. Dĩ nhiên, series ban đầu không như vậy, thậm chí còn rất tiềm năng. Nhưng định hướng sai lầm và kịch bản yếu ớt đã dần phá hủy tiềm năng ấy. Phần 4 sắp tới đây sẽ là phần cuối cùng của series, và có lẽ nó sẽ là hậu quả của những hành động trong mùa 3. Nhưng liệu còn kịp để cứu vãn bộ phim vào thời điểm này?